انواع شرکت های تجاری
مطابق ماده 20 قانون تجارت شرکت های تجاری بر هفت قسم است:
- شرکت سهامی
- شرکت با مسئولیت محدود
- شرکت تضامنی
- شرکت مختلط غیر سهامی
- شرکت مختلط سهامی
- شرکت نسبی
- شرکت تعاونی تولید و مصرف
توجه کنید:
1. شرکت های سهامی ابتدا مشمول مواد 21 تا 93 قانون تجارت بودند اما بعد از تصویب « لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت» در اسفند ماه 1347 مواد مربوط به شرکت های سهامی نسخ و لایحه قانونی مزبور با 300 ماده جایگزین آن ها شد.
2. شرکت های تعاونی نیز ابتدا مشمول مواد 190 تا 194 قانون تجارت بوده اند اما اکنون با تصویب قانون شرکت های تعاونی ( مصوب 1350) و قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران ( مصوب 1370) این قوانین ملاک عمل می باشند.
3. سایر شرکت ها ( با مسئولیت محدود، تضامنی، مختلط سهامی، مختلط غیر سهامی و نسبی) همچنان مشمول قانون تجارت مصوب 1311 قرار دارند.
4. به موجب ماده 2 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، شرکت های سهامی در هر حال تجاری محسوب می شوند حتی اگر موضوع آن ها امور تجارتی نباشد، به عبارتی شکل این شرکت ملاک تجاری تلقی شدن آن است نه موضوع آن.
5. شرکت تعاونی تنها در صورتی تجاری محسوب می شود که موضوع آن امور تجاری باشد زیرا این شرکت می تواند هم در امور تجاری و هم در امور غیر تجاری تاسیس شود.
6. سایر شرکت ها فقط برای امور تجاری قابل تشکیل هستند و بر اساس موضوع خود تجاری تلقی می شوند.
شرکت های سهامی
تعریف
قانون تجارت شرکت سهامی را اینگونه تعریف می کند: « شرکتی که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن هاست.»
ویژگی اصلی شرکت سهامی
در تعریف شرکت سهامی دو ویژگی و خصوصیت اصلی این شرکت ذکر شده است.
نخست : تقسیم سرمایه به تعدادی سهام
به عنوان مثال اگر شرکت سهامی با سرمایه 10/000/000 ریال تاسیس شده باشد ممکن است ارزش هر سهم برابر با 1000 ریال تعیین و در نتیجه کل سرمایه اولیه شرکت به 10/000 سهم 1000 ریالی تقسیم گردد.
بیشتر بدانید:
منظور از سهم مطابق ماده 24 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت: « سهم قسمتی است از سرمایه شرکت سهامی که مشخص میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشد.»
به عبارتی سهام، بیانگر میزان نقش سهامدار در تصمیمات، منافع و اموال شرکت است زیرا:
- حق رای در شرکت های سهامی اصولاً بر اساس تعداد سهم هر سهامدار تعیین می گردد.
- سود قابل تقسیم شرکت نیز بر تعداد کل سهام تقسیم می شود و به ازای هر سهم، سود مقرر به سهامدار مربوطه پرداخت می گردد.
- میزان تعهد هر سهامدار در برابر شرکت نیز بر اساس ارزش اسمی سهام او تعیین می شود.
به طور مثال اگر شخصی صاحب 50 سهم 1000 ریالی باشد باید مجموعاً 50/000 ریال به عنوان آورده خود به شرکت تسلیم یا تادیه نماید و اگر کمتر از این مقدار پرداخته باشد از وی مطالبه می گردد و در هر حال بیش از تادیه و تسلیم آورده خود، تعهدی در برابر شرکت یا طلبکاران شرکت ندارد.
دوم: محدود بودن مسئولیت سهامدار
مسئولیت هر سهامدار محدود به مبلغ اسمی سرمایه اوست و بیش از آن تعهد یا مسئولیتی ندارد.
بر این اساس شرکت سهامی مصداقی از شرکت های سرمایه است، یعنی شرکت هایی که فقط سرمایه مورد توجه است نه شخص سرمایه گذار ( شرکت سرمایه در برابر شرکت شخص است.) و شرکا فقط تا میزان سرمایه ای که به شرکت آورده اند مسئول اند.
انواع شرکت های سهامی
شرکت سهامی از حیث چگونگی تامین سرمایه بر دو نوع است.
نخست: شرکت سهامی خاص
شرک سهامی خاصی شرکت سهامی است که تمام سرمایه مورد نیاز شرکت هنگام تاسیس توسط موسسین تأمین می شود.
دوم: شرکت سهامی عام
شرکت سهامی عام شرکت سهامی است که موسسین توان یا تمایل به تأمین فقط بخشی از سرمایه را داشته و مابقی سرمایه لازم برای تاسیس و فعالیت شرکت را از اشخاص داوطلب در قالب فرایندی که پذیره نویسی نامیده می شود جمع آوری می نمایند.
شرکت با مسئولیت محدود
تعریف
مطابق ماده 94 قانون تجارت: « شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل شده و هر یک از شرکاء بدون اینکه سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت مسئول قروض و تعهدات شرکت هستند.»
ویژگی اصلی شرکت با مسئولیت محدود
ویژگی ها و خصوصیت های شرکت با مسئولیت محدود با توجه به تعریف قانون از این شرکت به شرح زیر است:
1. حداقل تعداد شرکاء برای تشکیل شرکت با مسئولیت محدود، دو شریک می باشد.
2. کلمه « نفر» در ماده هم شامل اشخاص حقیقی و هم شامل اشخاص حقوقی می شود.
بیشتر بدانید:
کلمه « نفر» به عنوان حالت غالب و من باب تمثیل گفته شده است، مطابق ماده 588 قانون تجارت: « شخص حقوقی می تواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برای افراد قائل است، مگر حقوق و وظائفی که بالطبیعه فقط انسان ممکن است دارای آن باشد مانند حقوق و وظایف ابوت ( پدری)، بنوت ( فرزندی) و امثال ذلک.» در نتیجه: در تمام مواردی که حق یا تکلیفی مدنی در قوانین به « فرد» یا « نفر» منتسب شده است، آن حق یا تکلیف شامل اشخاص حقوقی نیز خواهد بود، مگر آنچه که طبیعتاً و ذاتاً مختص انسان ها است و در مورد اشخاص حقوقی بی معنی تلقی شود مثل وصیت کردن. بنابراین شرکاء شرکت با مسئولیت محدود ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی ( اعم از تاجر و غیر تاجر) باشند ولی قاعدتاً اشخاص حقوقی برای پیوستن به شرکت با مسئولیت محدود باید مفاد اساسنامه خود را رعایت کنند.
3. شرکت با مسئولیت محدود فقط برای امور تجاری قابل تشکیل است و به اعتبار موضوع خود تجاری محسوب می شود.
4. در شرکت با مسئولیت محدود، سرمایه شرکت به سهام یا قطعات سهام تقسیم نمی شود.
5. منظور قانون از عبارت « فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت، مسئول قروض و تعهدات شرکت است.» این است که:
اگر شرکت تصفیه شود و امول شرکت کافی برای تأدیه همه دیون شرکت نباشد و شریک سهم خود از سرمایه مقرر در اساسنامه را قبلاً تأمین و تسلیم شرکت کرده باشد آنگاه شرکت مزبور هیچ مسئولیتی در قبال دیون تصفیه نشده شرکت نخواهد داشت.
شرکت تضامنی
تعریف
مطابق ماده ۱۱۶ قانون تجارت: « شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی برای امور تجاری بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل میشود اگر دارایی شرکت برای تادیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است.»
هر قراری که بین شرکا بر خلاف این ترتیب داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث معتبر نخواهد بود.
ویژگی اصلی شرکت تضامنی
ویژگی و خصوصیت شرکت تضامنی با توجه به تعریف قانون از این شرکت به شرح زیر است:
1. حداقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت تضامنی دو شریک می باشد.
2. با توجه به ماده ۵۸۸ قانون تجارت واژه « نفر» شامل شخص حقوقی نیز می شود.
3. شرکت تضامنی فقط در امور تجاری قابل تشکیل است و به اعتبار موضوع خود تاجر محسوب میشود.
4. مراد از مسئولیت تضامنی این است که: اگر شرکت تصفیه شود و اموال شرکت کافی برای تأدیه همه دیون شرکت نباشد آنگاه هر یک از شرکا بدون توجه به اینکه چه میزان سهم الشرکه در شرکت داشته است مسئول پرداخت تمام دیون شرکت در مقابل اشخاص ثالث است.
5. تضامنی بودن مسئولیت شرکا در برابر اشخاص ثالث در شرکت های تضامنی حکمی آمره است و اگر شرکا بر خلاف این امر توافق کنند توافق مزبور تنها بین آن ها معتبر است و در برابر اشخاص ثالث اعتبار ندارد.
6. مسئولیت نهایی بین شرکا به نسبت سرمایه آنها تقسیم خواهد شد. بنابراین:
اگر ده شریک هر یک ۱۰ درصد از سرمایه شرکت را تامین نموده باشند و اشخاص ثالث (طلبکاران) مطالبات باقی مانده خود را تماماً از یکی از شرکا وصول و دریافت کنند، شریکی که مطالبات طلبکاران را پرداخته است حق دارد به هر یک از شرکای خود بابت ۱۰ درصد از کل دیونی که توسط او پرداخت شده رجوع کند.
در مثالی دیگر هرگاه سه شریک به ترتیب با میزان ۲۰%، ۴۵% و ۳۵% در سرمایه شرکت نقش داشته باشند و دیون باقی مانده شرکت توسط شریکی که ۲۰% سرمایه را دارد پرداخت شده باشد او میتواند از شرکای دیگر خود به ترتیب ۴۵% و 6۳۵% وجوه پرداختی خود را مطالبه نماید.
7. آنچه در بالا گفته شد جزو احکام آمره قانون نیست و اصطلاحاً جزو احکام یا قواعد تکمیلی و تفسیری تلقی می شود یعنی می توان خلاف آن شرط کرد. صراحت قسمت اخیر ماده ۱۲۴ قانون تجارت و مفهوم مخالف قسمت اخیر ماده ۱۱۶ قانون تجارت موید این امکان است.
8. مسئولیت تضامنی شرکای شرکت تضامنی هنگامی است که شرکت تضامنی منحل شده باشد و در جریان تصفیه باشد یا تصفیه آن خاتمه یافته باشد. ماده ۱۲۴ قانون تجارت بیان کننده این شرط یعنی ضرورت انحلال شرکت است. بنابراین:
در هیچ موردی مادامی که شرکت منحل نشده است طرح دعوا علیه شرکا در خصوص دیون شرکت وجاهت ندارد. در نتیجه:
اولاً: اگر شرکت تضامنی اعلام انحلال کرده و عملیات تصفیه آن در جریان است، طلبکاران شرکت اسناد و مدارک مطالبات خود را به مدیر تصفیه تسلیم نموده و طلب خود را مطالبه میکنند و به محض اینکه به صورت مستند معلوم شود اموال شرکت کافی برای تهیه تمام مطالبات نیست میتوانند علیه شرکای شرکت بابت باقی مانده طلب خود یعنی برای آن بخش از طلب خود که اموال شرکت را نمیدهد به طور تضامنی طرح دعوا نماید.
ثانیاً: اگر شرکت تضامنی اعلام انحلال نموده است طلبکار باید طلب خود را از شرکت مطالبه نماید چنانچه شرکت متوقف از تأدیه دین خود باشد طلبکار می تواند دادخواست ورشکستگی شرکت را تقدیم دادگاه کند. چنانچه دادگاه خواسته را وارد تشخیص داد حکم به ورشکستگی شرکت میدهد که موجب انحلال آن است و در این مرحله شرط فوق الذکر یعنی «انحلال شرکت تضامنی» محقق شده و می توان علیه شرکا نیز طرح دعوا نمود.
ثالثاً: هرگاه شرکت تضامنی منحل شده و عملیات تصفیه خاتمه یافته باشد و دینی از دیون شرکت باقی مانده باشد در این مرحله نیز میتواند دعوای مطالبه طلب علیه شرکا مطرح نمود.
9. با توجه به استقلال و جدایی شخصیت حقوقی شرکت از شرکا:
اول: اگر الف به شرکت بدهکار باشد و در عین حال از یکی از شرکا طلبکار باشد شخص مذکور نمیتواند در مقابل شرکت که طلب خود را از او مطالبه می نماید به تهاتر استناد کند یعنی نمی تواند بگوید بدهی من به شرکت با طلب من از شریک شرکت به صورت متقابل ساقط شدهاند.
دوم: در مثال فوق هرگاه شخص الف به شرکت مراجعه نموده و طلب خود را از او مطالبه کند، شریک نمیتواند مدعی شود که بین طلب الف از او و بدهی الف به شرکت تهاتر رخ داده.
سوم: هرگاه شخص الف از شرکت طلبکار و به یکی از شرکا بدهکار باشد، در صورت مراجعه شریک به شخص الف و مطالبه طلب خود از او، شخص مزبور (الف) نمیتواند مدعی شود که بین بدهی او به شریک و طلبه او از شرکت تهاتر رخ داده است. مفهوم مخالف قسمت اخیر ماده ۱۳۰ قانون تجارت بهروشنی مبین این امر است.
چهار: در مورد مطروحه در بند سوم هرگاه شرکت منحل شود و اموال آن کافی برای تادیه دیون نباشد و در نتیجه طلب شخص الف از شرکت به اصطلاح «لاوصول» مانده باشد بین طلب او از شرکت و بدهی وی به شریک تهاتر رخ میدهد، این حکم مفاد آخرین عبارت ماده ۱۳۰ قانون تجارت است.
شرکت نسبی
تعریف
مطابق ماده 183 قانون تجارت : « شرکت نسبی، شرکتی است که برای امور تجارتی در تحت اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایه ای است که در شرکت گذاشته است»
ویژگی اصلی شرکت نسبی
ویژگی ها و خصوصیت های شرکت نسبی با توجه به تعریف قانون از این شرکت به شرح زیر است:
1. حداقل تعداد شرکا برای تشکیل شرکت نسبی دو شریک می باشد.
2. با توجه به ماده ۵۸۸ قانون تجارت واژه « نفر» شامل شخص حقوقی نیز می شود.
3. شرکت نسبی فقط در امور تجاری قابل تشکیل است و به اعتبار موضوع خود تاجر محسوب میشود.
4. در این نوع شرکت مسئولیت شرکا به نسبت سرمایه شان می باشد.
توضیحات تکمیلی
1. شرکت نسبی از این جهت که مسنولیت هر شریکی بیش از میزان آورده اوست شبیه شرکت تضامنی است.
2. شرکت نسبی از این جهت که هر شریکی مسئول تمام دیون باقی مانده شرکت نیست بلکه مسئول درصدی از آن دیون است که با درصد یا نسبت آورده او در شرکت هماهنگ است با شرکت تضامنی تفاوت دارد.
بنابراین:
اگر شریکی پنج درصد از سرمایه شرکت نسبی را در اختیار دارد در برابر اشخاص ثالث فقط مسئول پنج درصد از دیون باقی مانده شرکت است نه بیشتر و اگر شریکی مثلا ۷۱ درصد از سهم شرکت را در اختیار دارد مسئول ۷۱ درصد مطالبات اشخاص ثالث است.
3. مسئولیت شرکای شرکت نسبی در برابر اشخاص ثالث مشابه مسئولیت شرکت های شرکت تضامنی در برابر یکدیگر است.
4. شرکت نسبی اصولا تابع همان قواعد و اصولی است که در باب شرکت تضامنی گفته شد.
5. قانون تجارت مواد ۱۱۸ تا ۱۲۳ و ۱۲۶ الی ۳۳۶ را که در باب شرکت های تضامنی است به شرکتهای نسبی نیز سرایت داده و مفاد مواد ۱۸۷ و ۱۸۸ قانون تجارت در باب شرکت های نسبی نیز، منطبق با مواد ۱۲۴ و ۱۲۵ قانون تجارت در باب شرکت های تضامنی است.
تفاوت شرکت نسبی با شرکت تضامنی
عمده تفاوت بین این دو شرکت، میزان مسئولیت شرکا در برابر اشخاص ثالث است که در شرکت تضامنی به صورت مطلق بوده و در شرکت نسبی به نسبت سرمایه هر شریکی است. لذا با ارجاع مباحث به آنچه در باب شرکت تضامنی گفته شد از تکرار آن خودداری می گردد.
شرکت های مختلط
تعریف
شرکت های مختلط، شرکت هایی هستند که از اجتماع دو نوع سرمایهگذار تشکیل شدهاند:
دسته اول: سرمایهگذارانی که مسئولیت آن ها در قبال دیون باقیمانده شرکت مطلق و تضامنی است و از این حیث کاملاً همانند شرکای شرکت تضامنی اند.
دست دوم: سرمایه گذارانی که مسئولیت آن ها به میزان سرمایه ای است که وارد شرکت کرده اند، یعنی اگر آورده اولیه خود را به شرکت تأدیه یا تسلیم نموده باشند دیگر در برابر دیون باقی مانده و تصفیه نشده شرکت هیچ مسئولیتی ندارند.
انواع شرکت های مختلط
شرکت های مختلط تقسیم می شوند به شرکت های مختلط سهامی و شرکت های مختلط غیر سهامی اگر:
سرمایه گروه دوم به صورت سهام در آمده باشد، شرکت موردنظر مختلط سهامی است و سرمایه گذاران حکم سهامداران شرکت سهامی را دارند.
سرمایه گروه دوم به سهام تقسیم نشده و درصدی (نسبتی) از کل سرمایه باشد شرکت موردنظر مختلط غیر سهامی است و سرمایه گذاران شریک با مسئولیت محدود تلقی می شوند.
توجه کنید:
شرکت های مختلط (اعم از سهامی یا غیر سهامی) تنها شرکتهایی هستند که به حکم قانون و نه به موجب قرارداد خصوصی بین شرکا، حقوق و مسئولیت های سرمایهگذاران آن با یکدیگر یکسان نیست: برخی مسئولیت بیشتری دارند و برخی مسئولیت کمتر.
شرکت مختلط سهامی
تعریف
مطابق ماده ۱۶۳ قانون تجارت: « شرکت مختلط سهامی شرکتی است که تحت اسم مخصوصی بین یک عدد شرکت سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل میشود.
ویژگی و خصوصیت شرکت مختلط سهامی
ویژگی و خصوصیت شرکت مختلط سهامی با توجه به تعریف قانون از این شرکت به شرح زیر است:
1. با توجه به اینکه حداقل تعداد سهامداران در شرکت سهامی سه شخص است و به علاوه عرفا به دو نفر « عده » گفته نمیشود. برای تشکیل شرکت مختلط سهامی حداقل به ۴ شخص نیاز داریم که سه شخص از آن ها به عنوان سهامدار و دیگری به عنوان شریک ضامن خواهند بود.
2. ذکر عبارت شرکت مختلط و نام حداقل یکی از شرکای ضامن در اسم شرکت الزامی است ولی ضمانت اجرای خاصی برای آن پیشبینی نشده است.
بیشتر بدانید:
در این مورد نمیتوان ضمانت اجرای مقرر در مورد شرکت های با مسئولیت محدود را به این شرکت نیز تسری داد و گفت که در صورت عدم قید عبارت شرکت مختلط در نام شرکت، شرکای سهامدار در برابر اشخاص ثالث ضامن تلقی می شوند چرا که مسئولیت تضامنی در حقوق ما امری خلاف اصل است و نمی توان دامنه آن را با قیاس توسعه داد و باید به مقدار و موارد مصرح در قانون بسنده شود.
3. در این شرکت حداقل سرمایه توسط قانون تعیین نشده است.
الزامات بعد از تأسیس شرکت مختلط سهامی
1. مهمترین الزام تشکیل یک نهاد بازرسی به نام هیات نظار است. تشکیل این نهاد در شرکت مختلط سهامی الزامی و در مختلط غیرسهامی اختیاری است. اعضای این هیئت حداقل سه شخص می باشند ولی حداکثری برای آن پیشبینی نشده است. قاعدتا اعضای این هیئت باید از بین شرکتهای سهامی باشند زیرا از آنجا که اداره شرکت با شرکای ضامن است نظارت باید با سایرین باشد زیرا نظارت شرکای ضامن بر خودشان معنی ندارد.
2. مدت مأموریت یا عضویت در هیئت نظار، اولین بار یک سال است ولی برای دفعات بعد محدودیتی در قانون پیشبینی نشده است پس میتوان به مدت نامحدود باشد.
3. وظایف و مسئولیتهای هیئت نظار در مواد ۱۶۶تا ۱۶۹ قانون تجارت ذکر شده است.
شرکت مختلط غیر سهام
تعریف
به موجب ماده 141 قانون تجارت: «شرکت مختلط غیر سهامی شرکتی است که برای امور تجارتی در تحت اسم مخصوص بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل می شود.»
ویژگی و خصوصیت شرکت مختلط غیر سهامی
ویژگی ها و خصوصیت های شرکت مختلط غیر سهامی با توجه به تعریف قانون از این شرکت به شرح زیر است:
1. در این شرکت وجود حداقل یک شریک ضامن و حداقل یک شریک با مسئولیت محدود ضرورت دارد.
2. حداقل سرمایه شرکت در قانون تعیین نشده بنابراین شرکت مزبور با هر میزان سرمایه قابل تشکیل است.
3. آورده طرفین می تواند نقدی یا غیرنقدی باشد.
4. در اسم شرکت باید عبارت شرکت مختلط و لااقل اسم یکی از شرکاء ضامن قید شود ولی این تکلیف قانونی فاقد ضمانت اجرا است.
بیشتر بدانید:
اکنون که در این باره ضمانت اجرای خاص پیشبینی نشده است نمیتوانیم به ملاک شرکت با مسئولیت محدود، مسئولیت شریک یا شرکای با مسئولیت محدود در چنین شرکت مختلط غیر سهامی را مسئولیت تضامنی بدانیم زیرا:
مسئولیت تضامنی خلاف اصل است و محدود به موارد مصرح قانونی یا قراردادی است. علاوه بر عمومات حقوق مدنی ملاک ماده ۴۰۳ قانون تجارت که تضامنی بودن ضمانت را محدود به مواردی نموده که در قرارداد یا قانون مسئولیت تضامنی پیشبینی شده باشد موید این استدلال است.
5. همانطور که اشاره شد حداقل نام یکی از شرکا ضامن باید در اسم شرکت قید گردد و لذا نمیتوان و نباید نام شریک با مسئولیت محدود را در اسم شرکت قرار داد.
بیشتر بدانید:
تخلف ممنوعیت بالا موجب میشود شریک با مسئولیت محدودی که نام او در اسم شرکت آورده شده در برابر طلبکاران شرکت شریک ضامن تلقی شود هر توافقی که بین شرکا برخلاف این حکم داده شده باشد، فقط بین خود آن ها معتبر است و دربرابر اشخاص ثالث اعتبار ندارد.
شرکت تعاونی
مفهوم
همانطور که قبلاً اشاره شد شرکتهای تعاونی بدواً مشمول مواد ۱۹۶ تا ۱۹۴ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ بودند ولی با توجه به ضرورت و نیاز موجود، در سال ۱۳۵۰ قانون شرکت های تعاونی به تصویب رسید و حاکم بر شرکتهای تعاونی گردید. گر چه بخش هایی از این قانون با تصویب مقررات بعدی نسخ شده است ولی هنوز بسیاری از مواد آن معتبر باقی مانده است.
پس از انقلاب نیز قانون «بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران» در سال ۱۳۷۰ تصویب و در سال ۱۳۷۷ اصلاح گردید و در حال حاضر قوانین مذکور حاکم بر شرکتهای تعاونی تلقی می گردند.
مبنای منطقی شکل گیری شرکتهای تعاونی: ایجاد زمینه همکاری و تعامل بین گروهی بوده که دارای منافع یا نیازهای مشترک اند تا از طریق این همکاری حاجات مشترک خود را برآورده سازند. بنابراین بر خلاف سایر شرکتها که موضوع فعالیت آنها رفع نیاز شرکا به صورت مستقیم نیست در شرکت تعاونی اصولاً موضوع مرتبط با نیاز اعضا است و تحصیل و تقسیم سود به صورت معمول در سایر شرکتها کمتر پیش میآید. این امر بدین معنی نیست که از عملکرد شرکت هیچ سودی نصیب اعضا نمیشود، بلکه سودی اگر در میان باشد به صورت مستقیم به آنها تعلق میگیرد، نه اینکه در صندوق شرکت انباشته و سپس تقسیم گردد.
به عنوان مثال، اگر موضوع یک شرکت سهامی ساخت و فروش آپارتمان باشد:
اولاً: هدف شرکت – در اصل – تامین نیاز سهامداران خود به مسکن نیست بلکه آپارتمان ها را هر مشتری که متقاضی باشد عرضه میکند.
ثانیاً: در این داد و ستد سودی منظور میکند و در پایان سال مالی پس از حسابرسی، سود حاصله را بین سهامداران خود تقسیم میکند.
حال اگر به جای شرکت سهامی مذکور با یک شرکت تعاونی مواجه باشیم،
اولاً: هدف اصلی و اولیه چنین شرکتی رفع نیازهای اعضای خود به مسکن است.
ثانیا:ً به جای اینکه شرکت در فروش مسکن سودی برای خود منظور کند و آن سود در پایان سال بین اعضا تقسیم کند، مسکن را به قیمت تمام شده به اعضای خود واگذار می کند و اعضا از عملکرد شرکت به صورت مستقیم بهره مند می شوند.
توجه کنید:
از آنجا که مسئولیت هر عضو در شرکت تعاونی محدود به میزان آورده اوست، شرکت تعاونی را جز شرکت های سرمایه محسوب می کنیم. البته اعضا می توانند مسئولیت را بر اساس توافق فیمابین کم یا زیاد کند.
ویژگی های خاص شرکت تعاونی
برخی از ویژگی ها در شرکت تعاونی منحصر به فرد بوده و در سایر شرکتها نمونه ندارد. این موارد به قرار ذیل است:
1. شرکت تعاونی، سرمایه ثبت شده ندارد و با توجه به امکان خروج و اخراج اعضا، سرمایه آن مرتب در معرض تغییر است.
2. موضوع شرکت تعاونی می تواند امور تجاری باشد یا نباشد. البته شرکت تعاونی فقط وقتی تاجر محسوب می شود که موضوع آن تجاری باشد. برخی از مهمترین موضوعات شرکتهای تعاونی عبارت است از: تولید، توزیع، مصرف، مسکن، چند منظوره و تعاونی اعتبار.
3. عضویت در تعاونی ها معمولا دارای شرایط خاصی است و برای همگان آزاد نیست.
4. انتقال سهم اعضا، معمولا فقط به سایر اعضای تعاونی امکان پذیر است.
5. هر عضوی فقط یک رای مساوی با دیگران دارد، خواه سرمایه او با دیگران مساوی باشد خواه نباشد. توجه داشته باشید فقط در صورتی سهم اعضا با یکدیگر می تواند متفاوت باشد که اساسنامه چنین چیزی را پیشبینی کرده باشد والا سهم اعضا با یکدیگر مساوی خواهد بود.
6. اعضای شرکت تعاونی ممکن است از شرکت اخراج شوند.
7. هر عضو شرکت در هر زمان می تواند آورده خود را از شرکت استرداد نموده و از آن خارج شود.
8. نهادی دولتی ( وزارت تعاون ) ناظر بر امور شرکت تعاونی بوده و حتی میتواند به انحلال آن اقدام نماید.