در هر قراردادی امکان بروز اختلاف بین طرفین وجود داره. این اختلافات می تونه بخاطر تفسیرهای متفاوت از مفاد قرارداد، اجرای قرارداد و یا … باشه. در صورتی که طرفین نتونن از طریق صلح و سازش اختلافشون رو حل کنن مرجع حل اختلاف دادگاهه مگر اینکه طرفین قرارداد بخوان اختلافشون رو از طریق داوری حل کنن.
داوری چیست؟
منظور از داوری اینکه طرفین قرارداد کس یا کسانی رو با توافق همدیگه انتخاب کنن تا بدون رعایت تشریفات رسمی در دادگاه به اختلافشون رسیدگی کنه و تصمیم بگیره و اگه طرفین در انتخاب داور به توافق نرسن دادگاه اقدام به انتخاب داور می کنه.
رای داور از طریق دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل موضوع رو داره ابلاغ و اجرا میشه البته طرفی که رای به ضررش صادر شده می تونه در همون دادگاه به رای اعتراض و تقاضای ابطال رای داور رو کنه.
روش های پیش بینی داوری
-
انتخاب داور واحد
در این حالت طرفین قرارداد یه نفر مشخص رو به عنوان داور تعیین می کنن. این فرد باید با امضای زیر قرارداد قبولی خودش رو اعلام کنه. به طور مثال در قرارداد نوشته میشه:
« هر گاه در تفسیر یا اجرای این قرارداد اختلافی بروز کند موضوع با داوری آقای/ خانم ……….. به نشانی ………… به عنوان داور مرضی الطرفین حل و فصل خواهد شد. رای ایشان برای طرفین قطعی، لازم الاتباع و لازم الاجراست. داور منتخب با امضای زیر این قرارداد قبولی داوری را اعلام کرده اند.»
و داور منتخب هم زیر قرارداد می نویسه: « اینجانب …………….. با آگاهی از متن قرارداد قبولی خود را در خصوص داوری اعلام می کنم.»
-
انتخاب داوران اختصاصی
در این حالت هر کدوم از طرفین قرارداد یه نفر داور اختصاصی معرفی می کنن تا در صورت اختلاف نسبت به موضوع اظهارنظر کنه. برای این حالت میشه در قرارداد نوشت:
« در صورت بروز اختلاف در خصوص تفسیر یا اجرای این قرارداد آقایان …………… و …………… به نشانی …………….. و …………….. به ترتیب به عنوان داوران اختصاصی طرف اول و طرف دوم به موضوع رسیدگی و اظهارنظر خواهند کرد. رای داوران برای طرفین قطعی و لازم الاجراست.
تبصره 1. هرگاه داوران اتفاق نظر نداشته باشند نفر سومی را به عنوان سر داور انتخاب خواهند کرد. در این حالت رای اکثریت مناط اعتبار خواهد بود. هرگاه داوران اختصاصی در مورد انتخاب سر داور توافق نکنند، سر داور به قید قرعه از میان وکلای دادگستری یا کارشناسان رسمی دادگستری دررشته …………. انتخاب خواهد شد.
تبصره 2. هر یک از طرفین مسئول پرداخت دستمزد داور اختصاصی خود می باشد. دستمزد سر داور و سایر هزینه های احتمالی داوری را طرفین بالمناصفه خواهند پرداخت.»
-
انتخاب داوران اختصاصی و سر داور
در این حالت هر یک از طرفین می تونن ضمن انتخاب داور اختصاصی خودشون یه نفر رو به عنوان سر داور انتخاب کنن و در قرارداد اینطوری بنویسن:
« در صورت بروز اختلاف بین طرفین، آقایان …………. و …………. به ترتیب به نشانی …………… و …………… به عنوان داوران اختصاصی طرفین در معیت آقای …………. به نشانی …………… که به عنوان سر داور مرضی الطرفین انتخاب شده اند در خصوص مورد اختلاف رسیدگی و اخذ تصمیم خواهند کرد و نظر اکثریت مناط اعتبار بوده و برای طرفین قطعی و لازم الاجراست.
تبصره: هر یک از طرفین دستمزد داور اختصاصی خود را پرداخت خواهند کرد و پرداخت دستمزد سر داور و سایر هزینه های احتمالی داوری بالمناصفه از جانب طرفین انجام خواهد شد.»
البته در این حالت طرفین می تونن با توافق سه تا داور تعیین کنن و در قرارداد اعلام کنن که باید از نظر اکثریت پیروی کنن در حقیقت نظر اکثریت لازم الاتباعه.
-
شرط داوری بدون تعیین داور
در این حالت طرفین در قرارداد شرط داوری گذاشتن بدون اینکه داور یا داوراشون رو تعیین کرده باشن. در این حالت اگه اختلافی پیش بیاد هر کدوم از طرفین باید با استفاده از قواعد کلی داوری در قانون آیین دادرسی مدنی اقدام به انتخاب داور کنن. در این حالت در قرارداد نوشته میشه:
«هر اختلافی که در تفسیر یا اجرای قرارداد حادث شود از طریق داوری حل و فصل خواهد شد.»
البته لازمه که بدونین انتخاب این حالت نسبت به حالت های قبلی در مجموع گرفتاری بیشتری برای طرفین قرارداد داره و پروسه ی زمان بری خواهد بود.
-
شرط داوری با حق صلح و سازش
گاهی طرفین به داور یا داوران علاوه بر حق داوری، حق صلح و سازش هم میدن یعنی داور یا داوران حق دارن برای حل اختلاف، برخی از حقوق هر یک از طرفین قرارداد رو به طرف مقابل صلح کنن. برای این کار در قرارداد می نویسن:
« طرفین به داور/ داوران حق صلح و سازش نیز تفویض کردند.»
در اینجا رای داوری که با حق صلح و سازش صادر شده باشه مثل گزارش اصلاحی دادگاه ها یا صلح نامه رسمی اجرا میشه. چنین رایی اصولا غیر قابل اعتراضه اما در عمل دادگاه ها اعتراض به این نوع رای داور رو می پذیرن و امکان ابطالشون هم وجود داره.
ملاحضاتی در مورد داوری
در قراردادی که شرط داوری شده باید در ارجاع اختلاف به داوری و همچنین تعیین داور به این موارد توجه کنین:
- یسری از دعاوی قابل ارجاع به داوری نیستن مثل دعاوی مربوط به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب و دعاوی مربوط به ورشکستی و همچنین دعاوی که مربوط به امور کیفری میشه.
- طبق اصل 139 قانون اساسی دعاوی دولتی و مربوط به اموال عمومی رو نمیشه به داوری ارجاع داد مگر اینکه هیئت دولت در زمان بستن قرارداد ( نه زمان بروز اختلاف و لزوم ارجاع به داوری) این موضوع رو تصویب کنه علاوه بر این اگه طرف دعوا خارج یا موضوع دعوی مهم باشه تصویب مجلس شورای اسلامی هم لازمه.
- برخی از افراد رو حتی با توافق طرفین قرارداد نمی شه به عنوان داور انتخاب کرد و اگه این افراد به عنوان داور انتخاب بشن موقع اجرای حکم از طریق دادگاه طرف ناراضی می تونه با استفاده از همین نکته ابطال رای داور رو از دادگاه بخواد. این موارد به این شرحه:
الف: در قراردادهایی که با خارجیان بسته میشه طرف ایرانی نمی تونه پیشاپیش ( قبل از بروز اختلاف) داوری فرد خارجی رو که تابعیت طرف قرارداد رو داره بپذیره.
ب. افرادی که در لایحه قانونی راجع به منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلسین و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری مصوت 22/ 10/1337 نام برده شدن نمی تونن در داوری دعاوی دولت شرکت کنن و اگه بر خلاف این قانون عمل کنن رای داور باطل و مرتکب مجازات میشه.