قوه قاهره چیست؟
قوه قاهره یا فورس ماژور به عاملی خارجی میگن که اجرای قرارداد رو برای متعهد غیر ممکن می کنه. متعهدی که بخاطر وجود قوه قاهره به تعهدش عمل نکنه مسئولیتی برای جبران خسارت نداره.
قوه قاهره چه وقت باعث رفع مسئولیت میشه؟
متعهد وقتی بخاطر وجود قوه قاهره مسئول جبران خسارت نیست که هر سه شرط زیر وجود داشته باشه.
- عامل بازدارنده، خارج از وجود (اراده) شخص متعهد باشه.
- متعهد نه از لحاظ عقلی نه عرفی قادر به مقابله با عامل خارجی نباشه.
- عامل خارجی غیر قابل پیش بینی باشه.
مصادیق قوه قاهره
عواملی مثل: سیل، زلزله، طوفان و جنگ داخلی یا حمله دشمن خارجی ، اعتصاب و شورش، حریق و …
جنگ داخلی یا خارجی، اعتصاب و مانند اینا اگه زمان بستن قرارداد وجود داشته باشه و طرفین هم از وجود این شرایط اطلاع داشته باشن دیگه از مصادیق قوه قاهره محسوب نمی شه. با این حال بهتره که این موارد در قرارداد تصریح بشه.
مثلا نوشته بشه: « … جنگی که در این زمان (یا در زمان انعقاد این قرارداد) در خلیج فارس در جریان است، از نظر اجرای مفاد این قرارداد، قوه قاهره محسوب نمی شه و طرفین با آگاهی کامل از شرایط جنگی و آثار و عواقب ناشی از این شرایط اقدام به عقد قرارداد کرده اند.»
نحوه برخورد با قوه قاهره
در صورت تحقق فورس ماژور میشه راه حل های زیر رو در قرارداد پیش بینی کرد.
-
تمدید خود به خود مدت قرارداد تا زمان وجود قوه قاهره و یا تعلیق تعهدات
مثل: « در صورت تحقق قوه قاهره، اجرای تعهدات طرفین به حال تعلیق در می آید و بلافاصله پس از زوال قوه قاهره طرفین مکلف به ایفای تعهدات خود با شرایط و در مدت مقرر در این قرارداد خواهند بود. بدیهی است مدت، از زمان زوال قوه قاهره حساب خواهد شد.»
-
تعلیق موقت اجرای تعهدات و تعیین تکلیف قرارداد پس از انقضای مدت تعلیق
مثلا: « در صورت تحقق فورس ماژور، اجرای تعهدات طرفین به مدت …. ماه به حالت تعلیق در می آید. پس از انقضای این مدت چنانچه قوه قاهره هنوز باقی باشد این قرارداد منفسخ خواهد شد… » یا « … پس از انقضای این مدت چنانچه قوه قاهره کماکان باقی باشد، طرف اول یا ( طرف دوم) حق فسخ قرارداد را خواهد داشت … »
-
انفساخ قرارداد در صورت تحقق فورس ماژور
مثلا: « … در صورت تحقق فورس ماژور این قرارداد به خودی خود منفسخ خواهد شد. »
مسایل متفرقه از فورس ماژور
وقتی که فورس ماژور اتفاق میوفته، یسری مسایل ممکنه به وجود بیاد مثل:
-
روشن شدن تکلیف کارهای انجام شده و تعهدات طرفین در مورد فسخ یا انفساخ
اگه در قرارداد توافق شده باشه که در صورت تحقق قوه قاهره قرارداد فسخ یا منفسخ بشه باید تکلیف کارهایی که تا قبل از فسخ یا انفساخ انجام شده روشن بشه این حالت رو میشه در قرارداد اینطور نوشت:
«درصورت فسخ قرارداد به علت تحقق قوه قاهره، هزینه کارهای انجام شده به وسیله طرف دوم، از جانب طرف اول پرداخت خواهد شد. قیمت تجهیزات تهیه شده به وسیله طرف دوم نیز، پس از کسر استهلاک، به طرف دوم پرداخت خواهد شد و این تجهیزات به طرف اول تعلق خواهد گرفت…» یا «در صورت تحقق فورس ماژور و انفساخ قرارداد، هرگاه از پیش پرداخت تأدیه شده به طرف دوم – با توجه به صورت وضعیت های تنظیمی- چیزی برذمه طرف دوم باقی مانده باشد به طرف اول مسترد خواهد شد. مطالبات طرف دوم نیز تا زمان انفساخ ظرف … روز از تاریخ انفساخ قابل پرداخت است …»
به طور کلی باید توجه کنین که موقع فسخ یا انفساخ، تکلیف مطالبات متقابل، حقوق کارگران وکارمندان، تجهیزات و ماشین آلات، مصالح پای کار، مالیات ها و هزینه های بیمه، به طور روشن و دقیق معلوم بشه.
-
تحقق فورس ماژور بعلت نوسانات شدید اقتصادی
نوسان شدید قیمت ارز بارزترین مثال این مورده. نظر غالب اینکه که این موارد از مصادیق قوه قاهره نیست زیرا ریسک لازمه تجارته قوه قاهره ای از متعهد سلب مسئولیت می کنه که هیچ جوره قابل دفع نباشه بنابراین دشواری یا گرونی راه های مقابله با قوه قاهره سبب رفع مسئولیت متعهد نمیشه. با این حال بهتره که این مورد در قرارداد نوشته بشه.
مثلا: « نوسانات اقتصادی و افزایش یا کاهش نرخ ارز و تغییرات نرخ تورم و تحریم های اقتصادی یا وضع تعرفه های گمرکی جدید، از نظر اجرای مفاد این قرارداد، از مصادیق فورس ماژور محسوب نمی شود.»
-
تغییر شرایط بعد از زوال قوه قاهره به نحوی که اساس توافق دگرگون بشه
در قراردادی توافق شده که تعهدات طرفین در مدتی که فورس ماژور وجود داره به حالت تعلیق دربیاد و بعد از اینکه قوه قاهره از بین رفت اجرا بشه اما شرایط بعد از زوال قوه قاهره به قدری تغییر کرده که انجام تعهدات اساساً امکان پذیر نیست، در اینجا این موضوع می تونه باعث مناقشه و بحث بشه بنابراین بهتره که تکلیف این مورد در متن قرارداد تعیین شده باشه.
مثلا: « … پس از زوال فورس ماژور در صورتی که هزینه انجام تعهدات طرفین به نسبت آنچه که در قرارداد حاضر پیش بینی شده بیش از …. درصد افزایش یابد، این قرارداد منفسخ خواهد شد.
تبصره: ملاک تشخیص این مورد، نظر دو تن از کارشناسان رسمی دادگستری است که هر یک از ایشان را یکی از طرفین انتخاب خواهند نمود. در صورتی که این دو توافق نکنند نفر سومی را انتخاب خواهند کرد که در اظهارنظر شرکت کند. پرداخت هزینه کارشناسی بالمناصفه خواهد بود یا
تبصره: ملاک تشخیص این موارد شاخص بانک مرکزی است ».