آئین نامه کیفیت تحقیق در شعب تحقیق سازمان اوقاف و امور خیریه مصوب 30/ 09/ 1365 با اصلاحات و الحاقات بعدی (اصلاحی 04/ 08/ 1382)
هیئت وزیران در جلسه مورخ 30/ 09/ 1365 بنا به پیشنهاد شماره 590/ 8/ 2038/ 11 مورخ 19/ 04/ 1365 وزارت ارشاد اسلامی به استناد ماده 17 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 2/ 10/ 1363 مجلس شورای اسلامی آئین نامه (کیفیت تحقیق و رسیدگی) در شعب تحقیق سازمان حج و اوقاف و امور خیریه را بشرح زیر تصویب نمودند:
ماده 1.
شعب تحقیق شامل دو قسمت حقوقی و حسابرسی است و هر شعبه مرکب از یک رئیس و دو محقق می باشد.
در هر حوزه تحقیق رئیس شعبه حقوقی ریاست هیأت تحقیق آن حوزه را بعهده خواهد داشت جز در تهران که ترکیب و اداره هیأت های تحقیق به ترتیب مقرر در تشکیلات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه خواهد بود.
تبصره. شرکت هر یک از محققین هر شعبه در رسیدگی با تصمیم رئیس شعبه است.
ماده 2.
شعبه صالحه برای رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و مؤسسات خیریه مشمول قانون تشکیلات و اختیارت سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و آئین نامه اجرائی آن شعبه محل مصرف عواید موقوفه و محل ثبت مؤسسه است و چنانچه محل مصرف عواید یا منطقه فعالیت و عملیات مؤسسه در حوزههای مختلف باشد تعیین شعبه رسیدگیکننده با سرپرست سازمان خواهد بود بدیهی است در صورت لزوم شعبه مربوطه می تواند به سایر شعب حسابرسی نیابت دهد و شعب حقوقی به امور مربوط به حوزه هر یک از آنها رسیدگی خواهد نمود.
ماده 3.
رؤسای شعب حقوقی از بین مستخدمین لیسانسیه حقوق یا الهیات که سابقه خدمات اوقافی یا قضائی آنها کمتر از پنج سال نباشد انتخاب می شوند مشروط بر این که سابقه محکومیت اداری یا انتظامی از درجه انفصال موقت به بالا نداشته باشند. محققین شعب حقوقی نیز باید واجد شرایط مذکور باشند مگر شرط مدت خدمات اوقافی یا قضائی که حداقل سه سال سابقه خدمات کافی خواهد بود.
ماده 4.
رؤسای شعب حسابرسی از بین مستخدمین لیسانسیه مطلع در امر حسابداری با داشتن حداقل 5 سال سابقه خدمت اوقافی انتخاب خواهند شد مشروط بر این که محکومیت اداری از درجه انفصال موقت به بالا نداشته باشند محققین شعب حسابرسی باید دارای شرایط مذکور باشند ولی داشتن حداقل سه سال سابقه خدمت اوقافی کافی خواهد بود.
تبصره. سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه در صورت ضرورت می تواند از بین افراد مطلع که در امور حقوقی و حسابداری تجربیاتی دارند فردی را بعنوان محقق حقوقی یا حسابرس انتخاب و شاغلین فعلی ادارات و شعب تحقیق را نیز ابقاء نماید.
ماده 5.
رئیس دبیرخانه اداره کل تحقیق و مسئول دبیرخانه ادارات تحقیق استان ها از بین کارمندان دیپلمه و یا سایر مستخدمین واجد شرایطی که حداقل سه سالسابقه خدمت در امور اوقافی داشته باشند انتخاب می گردند.
تبصره 1. سازمان حج و اوقاف و امور خیریه می تواند به تعداد لازم شعب تحقیق در مراکز استان ها و شهرستان ها تشکیل دهد و محدوده فعالیت آنها را بعنوان(حوزه تحقیق) معین نموده و عنداللزوم تغییر دهد.
تبصره 2. شعب تحقیق در صورت ضرورت می توانند با کسب موافقت اداره کل تحقیق موقتاً از وجود محققین یک شعبه در شعبه دیگر استفاده نمایند.
ماده 6 .
وظایف ادارات و شعب تحقیق بشرح ذیل است:
الف. وظایف شعب حقوقی:
- تحقیق و رسیدگی و اعلام نظر در مورد تشخیص متولی و ناظر و موقوف علیهم موقوفات.
- تحقیق و رسیدگی و اعلام نظر در مورد وقفیت املاک و تشخیص موقوفات عام از خاص.
- تشخیص موقوفات مجهول التولیه یا بدون متولی.
- رسیدگی و اظهارنظر در مورد تطبیق مصارف درآمد موقوفات با مفاد وقفنامه یا سایر اسناد مربوطه در صورت ابهام و یا بروز اختلاف.
- تحقیق و رسیدگی در مورد تعدی و تفریط یا مسامحه و اهمال متولیان و امناء و نظار و مدیران مؤسسات خیریه از انجام وظایف یا استنکاف از اجرای مقررات اوقافی در امور موقوفه و مؤسسات خیریه و تنظیم گزارش و ارسال به دادگاه و در صورت احراز تعدی و تفریط و تخلف، اعلام جرم و انعکاس موضوع به دادسرا.
- رسیدگی و اظهارنظر در مورد مصرف درآمد موقوفات متعذرالمصرف و موقوفاتی که عواید آنها بعلت قلت ولو با پس انداز چند سال برای اجرای نظر واقفکافی نیست یا بعلت کثرت عواید زاید بر مصارف متعارف باشد بر طبق تبصره ماده 8 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه.
- رسیدگی و صدور گواهی مصرف نسبت به موقوفاتی که فاقد وقفنامه یا مدارک وقفیت معتبر بوده و در سنوات گذشته بر مبنای سیره جاریه عمل شده است.
ب. وظایف شعب حسابرسی:
- رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و بقاع و اماکن متبرکه اسلامی و مؤسسات و انجمن های خیریه ای که به موجب قانون و آئین نامه های مربوطه اداره امورآن ها به عهده سازمان حج و اوقاف و امور خیریه محول شده یا می شود.
- تطبیق اسناد هزینه و درآمد موقوفات با مفاد وقفنامه یا سایر اسناد مربوطه.
- صدور مفاصا حساب برای اسناد درآمد و هزینه هائی که به موجب بند 1 وظائف شعب حسابرسی از طریق ادارات اوقاف به ادارات تحقیق ارسال می شود.
- تطبیق رقبات مندرج در بودجه با وقفنامه و یا سایر مدارک معتبر.
- تطبیق درآمد رقبات مندرج در بودجه با مدارک تعیینکننده درآمد.
ماده 7.
شعب تحقیق بنا به درخواست اشخاص یا ادارات حج و اوقاف امور خیریه نسبت به موارد مذکور در ماده ششم رسیدگی و اظهارنظر می نماید. هرگاه در موارد مذکور اشخاص مستقیماً به دادگاه مدنی خاص دادخواست تسلیم کرده باشند دادگاه می تواند مراتب را به اداره حج و اوقاف و امور خیریه و به نزدیکترین شعبه تحقیق ارجاع نموده تا شعبه مذکور براساس این آئین نامه به موضوع رسیدگی و نتیجه را به دادگاه ارجاع کننده اعلام می نمایند.
تبصره . ادارات حج و اوقاف و امور خیریه باید ظرف سه روز از تاریخ وصول درخواست و ضمائم، مدارک را به اداره تحقیق مربوطه بفرستند.
ماده 8.
وظایف دبیرخانه ادارات تحقیق:
1 . ثبت درخواست واصله و تسلیم رسید به متقاضی با ذکر شماره ثبت آن.
2 . اگر درخواست از لحاظ طرز تنظیم و یا ضمائم آن ناقص باشد دبیرخانه مراتب را ظرف سه روز پس از وصول جهت رفع نقص به درخواست کننده یا وکیل اواخطار خواهد کرد تا ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ اخطاریه با رعایت مسافت رفع نقص کند و الا تا رفع نقص رسیدگی به درخواست متوقف خواهد شد.
3 . پس از آنکه درخواست کامل تشخیص داده شد دبیرخانه نسخه ای از آن را با ضمائم در پرونده مخصوص که ترتیب می دهد بایگانی و نسخه های دیگر را با پیوست ها بطرف ابلاغ می نماید که ظرف مدت 10 روز از تاریخ دریافت با رعایت مسافت طبق قانون آئین دادرسی مدنی پاسخ کتبی خود را با مدارک مربوط به تعداد تقاضا کنندگان و با یک نسخه اضافی به اداره تحقیق ارسال دارند.
ماده 9.
شعب تحقیق در صورتیکه رسیدگی به درخواست را خارج از وظایف خود بدانند ضمن تعیین مرجع صالح عدم صلاحیت خود را اعلام خواهند نمود.
تبصره 1. در صورتیکه ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص در مهلت مقرر از پرونده های حقوقی رفع نقص ننمایند شعب حقوقی می توانند پرونده مربوطه را از نوبت رسیدگی خارج نمایند. رسیدگی مجدد منوط به تسلیم درخواست جدید و رفع نقص خواهد بود.
تبصره 2. چنانچه ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذی نفع نسبت به پرونده های حسابرسی در مهلت مقرر رفع نقص ننمایند شعب حسابرسی پرونده مربوطه را از نوبت رسیدگی خارج نموده در خصوص موقوفات متصرفی مراتب را جهت کسب تکلیف به سازمان مرکزی گزارش می نمایند و در مورد موقوفات غیر متصرفی برابر ماده 25 آئین نامه اجرائی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه عمل خواهند نمود.
ماده 10.
اگر محل اقامت کسی که شعب تحقیق برای او اخطاریه و دعوت نامه می فرستند معلوم نباشد و یا به هر صورت ابلاغ مقدور نشود در صورت لزوم شعب تحقیق می توانند به تقاضا و به هزینه متقاضی موضوع و اوقاف رسیدگی را یکبار به وسیله نشر آگهی در روزنامه رسمی و یکی از روزنامه هایکثیرالانتشار محلی به طرف ابلاغ نمایند. هرگاه اخطار شونده در مهلت مقرر پاسخ ندهد یا در جلسه رسیدگی حاضر نشود شعب تحقیق به موضوع رسیدگی واعلام نظر می نمایند.
تبصره. در صورت تجدید جلسه نیازی به تجدید آگهی نخواهد بود.
ماده 11.
در مواردی که نام اداره حج و اوقاف و امور خیریه در درخواست قید نشده باشد شعب تحقیق موظفند که درخواست و ضمائم آن و وقت رسیدگی و پاسخ را از طریق دبیرخانه تحقیق بهادار حج و اوقاف و امور خیریه مربوطه ابلاغ کنند تا نماینده خود را به شعبه تحقیق اعزام دارد و یا نظر مشروح و مستدلخود را بصورت لایحه ارسال نماید.
ماده 12.
شعب تحقیق می توانند به تقاضای طرفین قرار استماع شهادت شهود و تحقیقات محلی و ارجاع امر به کارشناس و هر نوع تحقیقات دیگری را که برای روشن شدن موضوع لازم بدانند صادر و اجراء نمایند مخارج اجرای قرار به عهده متقاضی است و در صورتیکه شعبه تحقیق استماع شهادت شهود و تحقیقات محلی و ارجاع به کارشناس و هر نوع تحقیقات دیگری را لازم بداند مخارج به عهده طرفین است.
تبصره 1. عدم تودیع دستمزد کارشناس و یا عدم تهیه وسائل اجرای قرار موجب خروج این مورد از عداد دلائل متقاضی خواهد شد.
تبصره 2 . تعیین مدت تودیع دستمزد کارشناس حسب مورد به عهده شعبه خواهد بود.
ماده 13.
شعب تحقیق می توانند تحقیق در هر امری را که لازم بدانند به شعب تحقیق حوزه دیگر نیابت داده و در صورت نبودن شعبه تحقیق به اداره حج و اوقاف و امور خیریه محل محول کنند. در این صورت شعب و ادارات مزبور مکلفند مورد نیابت را انجام و نتیجه را با مدارک و مستندات مربوطه به شعبه ارجاعکننده ارسال دارند.
ماده 14.
شعب تحقیق پس از آماده شدن پرونده برای اظهار نظر ظرف ده روز مبادرت به صدور نظریه می نمایند تصمیمات و نظرات شعب تحقیق در کلیه موارد باید موجه و مدلل باشد و ظرف پنج روز به طرفین ابلاغ شود.
ماده 15.
رسیدگی در شعب تحقیق به وسیله رئیس و یکی از محققان خواهد بود و نظریه آن دو در صورت توافق مناط اعتبار می باشد در هر مورد که اختلاف نظر حاصل شود محقق دیگر همان شعبه برای مشاوره در موضوع اختلاف ضمیمه خواهد شد و تصمیمات و نظریه اکثریت ملاک عمل خواهد بود. در صورت غیبت رئیس شعبه رسیدگی به موضوع به عهده محققین خواهد بود و عضو ارشد بجای رئیس شعبه انجام وظیفه خواهد کرد.
ماده 16.
ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذی نفع در صورتی که اعتراض داشته باشند می توانند پس از ابلاغ نظر شعبه تحقیق اعتراض خود رادادگاه های دادگستری طرح نمایند.
ماده 17.
قرار تحقیق محلی و استماع شهادت شهود و تعیین خبره و اعطاء نیابت به شعب تحقیق یا ادارات حوزه دیگر قابل اعتراض نیست. ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذینفع باید تسهیلات لازم برای اجراء قرار را فراهم کنند.
ماده 18.
رسیدگی به درآمد موقوفه قبل از ارسال صورت حساب طبق بودجه ارسالی خواهد بود.
تبصره. بودجه ای که در سه ماهه آخر سال تنظیم شده و یا بودجه اصلاحی که احتمالا در طی سال تنظیم می گردد همراه با مدارک وقفیت مصرف و با سایر مدارک تأیید کننده درآمد اعم از ( اسناد اجاره، قراردادها، صورتجلسه، استشهادیه و نظریه کارشناس یا خبره محلی در مورد پذیره و مال الاجاره) جهت رسیدگی و محاسبه در اختیار مققین حسابرسی شعبه ای که پرونده در آن مفتوح است قرار می گیرد.
ماده 19.
پرونده حسابرسی موقوفه در اول سال مفتوح و پس از وصول صورت حساب و رسیدگی و صدور مفاصا حساب مختومه می گردد.
تبصره. رسیدگی به عواید و اسناد هزینه موقوفه بایستی در یک شعبه انجام پذیرد.
ماده 20.
شعب حسابرسی تحقیق مکلفند بصورتحساب های واصله رسیدگی و در صورت داشتن نقص ظرف مدت ده روز به ادارات حج و اوقاف و امورخیریه و اشخاص ذی نفع اخطار کنند که در مهلت مقرر رفع نقص نمایند.
ماده 21.
صورت حساب هر سال در سه ماهه اول سال بعد، ارسال و پس از رفع نقص حداکثر در مدت یک ماه رسیدگی و مفاصا حساب صادر خواهد شد.
ماده 22.
عواید موقوفه از محل (اجاره، پذیره، سرقفلی، اهدائی، نذور و فروش اموال … و غیره) در مفاصا حساب بایستی به تفکیک و براساس بودجه های تنظیمی به اضافه موجودی آخر سال اعم از وصولی (موجودی نقدی) والا وصولی قید گردد.
تبصره. موجودی اول سال 1363 موقوفات بر اساس مفاصا حساب های صادره برای سال 1362 ملاک عمل بوده و چنانچه مفاصا حساب صادر نشده و یا موجودی مفاصا حساب صادره متضمن لاوصولی ها نبوده و یا مورد اعتراض اداره حج و اوقاف و امور خیریه مربوطه قرار گرفته باشد شعبه رسیدگی کننده مکلف است به وضع مالی گذشته موقوفه رسیدگی و برای تسریع در امر حسابرسی با مفتوح نگهداشتن حساب های قبلی موجودی اول سال 1363 اعم از موجودی نقدی ولاوصولی ها را طی صورت جلسه ای با امضاء متولی و ناظر (در صورت داشتن متولی و ناظر) و حسابدار و رئیس اداره با استفاده از دفتر معین و تعیین لاوصولی ها برابر اسناد و قراردادهای اجاره مشخص نمایند.
ماده 23.
صدور مفاصا حسابی که به موجب آن موقوفه بدهکار شود ممنوع است مگر در مواردی که با توجه به تبصره ذیل ماده 6 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و طبق نظر کارشناس در امور عمرانی، ثبتی و یا محاکماتی باشد بدیهی است در اینصورت ضمن رسیدگی به کلیه هزینه های انجام شده مبلغ بدهی در توضیحات زیر مفاصا حساب منعکس و در سنوات بعد مبلغ بدهی یا قسمتی از آن تصفیه می گردد.
ماده 24.
ادارات تحقیق موظفند برنامه منظمی برای رسیدگی به امور حسابرسی شهرستان های تابع حوزه مورد عمل خود تنظیم و به ادارات اوقاف شهرستان ها ابلاغ نمایند. بر طبق این برنامه شعب حسابرسی در مدت معینی از سال متناسب با حجم کار در هر یک از شهرستان ها در همان شهرستان تشکیلخواهد شد و شعبه مربوطه به حساب موقوفات آن شهرستان مطابق مقررات رسیدگی خواهد نمود.
ماده 25.
هرگاه ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذی نفع در مهلت مقرر اقدام به رفع نقص از اسناد هزینه ارسالی نکنند شعب حسابرسی تحقیق به آن قسمت از اسناد هزینه که متکی به مدارک قابل قبول باشد رسیدگی و به هزینه قطعی منظور نموده و مفاصا حساب صادر خواهند نمود و بقیه وجوه اسناد رفعنقص نشده و مردودی را با ذکر دلیلی جزء موجودی موقوفه منظور می نمایند.
تبصره. ادارات تحقیق موظفند کتباً استرداد وجوهی را که در مفاصاحساب صادره مردود اعلام شده است به اداره حج و اوقاف و امور خیریه محل و اشخاص ذی نفع ابلاغ نمایند در صورتیکه وجوه مذکور تا یکماه پس از قطعیت مفاصا حساب تحقیق مسترد مراتب از طریق اداره کل تحقیق جهت تعقیب قانونی به سازمان اعلام خواهد شد.
ماده 26.
پس از رسیدگی به صورتحساب و صدور مفاصاحساب کلیه اسنادی که به حساب پذیرفته شده با مهر (رسیدگی و به حساب پذیرفته شد) ممهور وتوسط شعبه مربوطه در پرونده ضبط می شود و آن قسمت از اسناد هزینه که مردود می شود بایستی به مهر (رسیدگی و مردود گردید) ممهور و در پرونده مربوطه نگهداری شود.
تبصره. در صورتی که صاحبان اسناد استرداد اصول اسناد را تقاضا کنند پس از مهر کردن آن ها بشرح ماده فوق فتوکپی اسناد با هزینه متقاضی تهیه و بایگانیگردیده و اصول اسناد در قبال اخذ رسید مسترد می شود.
ماده 27.
صورت حساب موقوفات متصرفی که درآمد آنها تا مبلغ پانصد میلیون ریال است به وسیله شعب حسابرسی تحقیق محل رسیدگی خواهد شد و بیشتر از مبلغ مذکور در شعب حسابرسی مرکز در رسیدگی قرار می گیرد.
تبصره. سقف صورت حساب موقوفات متصرفی قابل رسیدگی در شعب حسابرسی تحقیق محل برای سال های آینده بر مبنای نرخ تورم سالانه اعلامی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه تعیین می شود.
ماده 28.
ادارات تحقیق مکلفند دفاتر مخصوصی برای ثبت موقوفات حوزه مورد عمل خود تنظیم نمایند و بر مبنای آن صورت حساب هائی را که از ظرف مهلت مقرر در این آئین نامه و قانون مربوط نرسیده باشد با صدور اخطار ده روز مطالبه کنند و در صورت عدم ارسال صورتحساب موقوفات متصرفی به اداره تحقیق در ظرف مدت سه ماه اول سال بعد، اداره تحقیق موظف است موضوع را جهت اتخاذ تصمیم به سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه اعلام نماید.
ماده 29 (اصلاحی 04/ 08/ 1382 ) .
اجرای نظریه های شعب تحقیق در موارد تعدی یا تفریط و مسامحه و اهمال متولی یا ناظر، موضوع ماده (7) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امورخیریه منوط به تأیید و صدور حکم قطعی دادگاه است.
تبصره 1(اصلاحی 04/ 08/ 1382) ـ سایر نظرات و مفاصا حساب های صادره و تصمیمات شعب تحقیق در محدوده وظایف قانونی آن ها، برای شعب دیگر و ادارات اوقاف و امور خیریه و اشخاص ذی نفع قابل اجرا است، مگر اینکه از مراجع ذی صلاح قضایی دستور توقف موقت اجرای حکم قطعی مبنی بر الغاء یا تصحیح یا تغییر آن ها صادر شود.
تبصره 2(اصلاحی 04/ 08/ 1382) ـ تصمیمات و نظریه های شعب تحقیق در سایر امور و موضوعات ماده (7) قانون یاد شده، مذکور در این ماده، در مواردی که به نظر نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه از نظر موازین شرعی مواجه با اشکال باشد، به درخواست وی به شعبه تحقیق دیگری جهت رسیدگی مجدد ارجاع می شود تا نسبت به اصلاح آن اقدام نمایند.
ماده 30.
هرگاه در تنظیم نظریه یا مفاصا حساب سهو قلم یا اشتباهات دیگری رخ دهد شعب صادرکننده نظریه یا مفاصا حساب رأساً و یا بنا به درخواست طرفین می توانند نظریه و یا مفاصا حساب رأساً و یا بنا به درخواست طرفین می توانند نظریه و یا مفاصا حساب را تصحیح و اصلاحیه صادر کنند. اصلاحیه در زیر و یا پشت نسخه اصلی نظریه و یا در برگ دیگری که ضمیمه آن می شود نوشته و امضاء خواهد شد به هر صورت صدور اصلاحیه در حواشی کلیه نسخ موجود در پرونده و دفتر نظریات و قرارها باید توسط مسئول دبیرخانه تحقیق قید و امضاء و رونوشت نظریه اصلاحی کلیه نسخ موجود در پرونده و دفتر نظریات و قرارها باید توسط مسئول دبیرخانه تحقیق قید و امضا و رونوشت نظریه اصلاحی به طرفین ابلاغ شود تابع مقررات اصل نظریه می باشد.
دادن رونوشت نظریه بدون قید وجود اصلاحیه و ضمیمه بودن آن ممنوع است.
ماده 31.
اوراق و اخطاریه هائی که در مورد تصمیمات شعب ادارات تحقیق و از طرف آنان صادر می شود به وسیله مأمورین اوقاف یا مأمورین انتظامی ابلاغ خواهد شد.
ماده 32.
اداره کل تحقیق به اموری که از طرف سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و ادارات تحقیق استان ها ارجاع شود در هیأتی مرکب از مدیرکل تحقیق یا معاون وی و رئیس شعبه حقوقی و یکی از رؤسای شعب حسابرسی مرکزی رسیدگی کرده نظریه مشورتی خواهد داد.
ماده 33.
مواردی که در این آئین نامه پیش بینی نشده در حدود صلاحیت قانونی شعب تحقیق بر طبق مقررات قانون آئین دادرسی مدنی و متون فقهی فقهاء عمل خواهد شد.